Από το Ανατολικό Ζήτημα στην Μικρασιατική Καταστροφή (Μέρος Α)

του Ιουλιανού

Το αποικιακό πλαίσιο

Μέση Ανατολή (1900)

Από τα τέλη του 19o αιώνα η Μέση Ανατολή αποτελεί ζωτικό χώρο για τις παγκόσμιες εξελίξεις, τόσο για την πορεία του καπιταλισμού και το άνοιγμα νέων αγορών, όσο και για το αντιαποικιακό κίνημα.

Μα και πέρα από αυτό η Μέση Ανατολή μα και η Ασία αποχτούσε ιδιαίτερη σημασία χάρη στο γεγονός πως πολλές χώρες από την Περσία, τις περιοχές του Περσικού Κόλπου ως τον Καύκασο είχαν άφθονο πετρέλαιο. Την νέα ενεργειακή ύλη. Το γεγονός αυτό είχε ως άμεση επίπτωση στις ανταγωνιστικές σχέσεις των Ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών κρατών και οξύτατο αγώνα ανάμεσα τους για το ποιος θα αρπάξει τα πετρέλαια τις περιοχής αυτής ,που σχεδόν στο σύνολο της ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήδη από το 1890 η Αγγλία είχε εισβάλει στο έδαφος της Αυτοκρατορίας των Οθωμανών και είχε κατακτήσει όλη την πετρελαιοφόρο περιοχή του σημερινού Κουβέιτ και του Μπαχρέιν. Ταυτόχρονα η Αγγλία βρισκόταν σε σκληρό ανταγωνισμό για τον έλεγχο της περιοχής του σημερινού Ιράν με την τσαρική Ρωσία κάτι που δεν εμπόδισε τις δυο χώρες να συνάψουν συμμαχία εναντίων των Γερμανών κεφαλαιοκρατών που είχαν και αυτοί εισχωρήσει στην περιοχή αναλαμβάνοντας από τον σάχη την κατασκευή του σιδηροδρόμου. Τότε είναι που ο Ρώυτερ ιδιοκτήτης του ομώνυμου πρακτορείου απέκτησε το δικαίωμα να ιδρύσει τράπεζα την «Imperial Bank of Persia» και πήρε και το δικαίωμα να εκδίδει το χαρτονόμισμα της χώρας, να καθορίζει τις τιμές του συναλλάγματος και φυσικά να δανείζει την χώρα. Το πετρέλαιο παραχωρήθηκε στην Αγγλική εταιρία «Anglo-Persian oil Coy» και η εταιρία Talbot απέκτησε το μονοπώλιο του της καπνοκαλλιέργειας.

Η Μέση και η Εγγύς ανατολή μετατρεπόταν στον πιο βασικό παράγοντα για την βιομηχανία των Ευρωπαϊκών κρατών και κατ΄ επέκταση παράγοντας για την στρατιωτική δύναμη των χωρών της αποικιοκρατικής μητρόπολης.

Και είναι τότε που οι Γερμανοί κάτω από το σύνθημα «Δρόμος προς την Ανατολή» ιδρύουν,το 1891, την «Παγγερμανική Ένωση» με πρωτεργάτες τα μονοπώλια των Hugenberg, Stinnes, Krupp, Kirdorf οι οποίοι δήλωσαν πως σκοπό έχουν «με τον πιο αποφασιστικό τρόπο να βάλουν την Γερμανία στον δρόμο της παγκόσμιας ιστορίας».

Την πρακτική εφαρμογή του σχεδίου την γνώρισε η ετοιμόρροπη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ως το 1914 το 32% των επενδύσεων στην οθωμανική οικονομία μα και το 21% του εξωτερικού χρέους της Αυτοκρατορίας βρίσκεται σε Γερμανικά χέρια. Στον Krupp ανήκει το μονοπώλιο των κοιτασμάτων χρωμίου και η Deutsche Bank πέρα από το ότι κατέχει ισχυρές θέσεις στην οικονομία της παραπαίουσας αυτοκρατορίας είναι και ισχυρός μέτοχος στην Αγγλική εταιρία Turkis Petroleum. Ταυτόχρονα η γερμανική εταιρία «Societe du chemin de fer ottoman d Anatolie» αποκτουσε δικαίωμα ελεύθερης εκμετάλλευσης του υπεδάφους που επεκτεινόταν 20 χιλιόμετρα δεξιά και αριστερά, ολόκληρης της σιδηροδρομικής γραμμής που οδηγούσε στην Βαγδάτη. Όλη αυτή η πετρελαιοφόρα περιοχή (Μοσούλη) της αυτοκρατορίας περνούσε σε γερμανικά χέρια.
Μα και οι ΗΠΑ δεν έμειναν έξω από το παιχνίδι. Πέρα του ότι είχαν κατοχυρωμένες θέσεις στα πετρέλαια μέσο των Άγγλων επένδυσαν και στην φιλανθρωπία.

Ίδρυσαν 675 σχολεία και έδωσαν γύρο στα 500 εκατομμύρια δολάρια μέσο φιλανθρωπικών –εκπολιτιστικών εταιριών που κήρυτταν ταυτόχρονα στον εξαθλιωμένο πληθυσμό «την χριστιανική αγάπη». Ο κύριος χρηματοδότης μα και ο εκφραστής αυτής της «αγάπης» ήταν ο Νέλσων Ροκφέλερ. Ο άνθρωπος που έδωσε το στίγμα της φιλανθρωπίας λέγοντας: «Η βοήθεια στις υπανάπτυκτες χώρες πρέπει να είναι αδιάρρηκτα συνδεμένη με τον σκοπό της αύξησης των εξαγωγών τους σε στρατηγικές πρώτες ύλες.»

Οι οικονομικοί όροι πριν από τον πόλεμο

Εκτός του ότι εποχή που η κινητήρια δύναμη των ιμπεριαλιστών είναι το πετρέλαιο, είναι και εποχή μετασχηματισμού του παλιού καπιταλισμού του ελεύθερου ανταγωνισμού σε μονοπωλιακό καπιταλισμό – ιμπεριαλισμό. Μια εποχή που είναι πια δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς που ξεκινά και που τελειώνει η δικαιοδοσία των κυβερνήσεων, και που των μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων. Στην λυσσαλέα πάλη για το ξαναμοίρασα του κόσμου, τραστ και κυβερνήσεις συνταυτίζονται και ανταγωνίζονται. Όλοι οι σύμβουλοι του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον, John Dulles, Thomas Lamont, Van Yoone,ήταν οι διευθύνοντες σύμβουλοι των τραστ Μόργκαν και Ροκφέλερ της Standard Oil. Η Shell είχε ως θυγατρική την εταιρία Turkis Petroleum όπου πρόεδρος της ήταν ο υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας λόρδος Κώρζον. Ακριβώς οι ίδιοι συσχετισμοί μεταξύ εταιριών και κυβερνήσεων υπάρχουν και σε όλες τις αντιμαχόμενες παράταξης.

Στη Γερμανία, το 1905 υπήρχαν το λιγότερο 285 καρτέλ που συνενώνανε στους κόλπους τους 12 χιλιάδες επιχειρήσεις, παρήγαγαν τα 3/5 σχεδόν από το συνολικό όγκο των προϊόντων και κυριαρχούσαν στους σπουδαιότερους κλάδους της βιομηχανίας. Το 1911 τα καρτέλ έφτασαν τα 550 με 600. Γιγάντια μονοπωλιακά συγκροτήματα συνδεδεμένα στενά με τις μεγαλύτερες τράπεζες συγκέντρωναν στα χέρια τους ολόκληρους κλάδους της βιομηχανίας και η οικονομική δύναμη είχε συγκεντρωθεί στα χέρια μιας μικρής ομάδας μονοπωλητών.

Στις ΗΠΑ το 1901 είχαν ιδρυθεί 75 τραστ που συνενώνανε περισσότερες από 1.600 επιχειρήσεις με συνολικό μετοχικό κεφάλαιο περίπου 3 δισ. δολάρια. Οι μονοπωλιακές αυτές επιχειρήσεις στο διάστημα 1903 – 1905 έδιναν το 75% της παραγωγής γαιάνθρακα, το 84% της παραγωγής πετρελαίου κ.ο.κ.

Από κοντά, αλλά με διαφορετικούς ρυθμούς και ιδιαιτερότητες, αναπτύχθηκαν τα μονοπώλια και στις υπόλοιπες ισχυρές χώρες εκείνης της εποχής, στην Αγγλία, στη Γαλλία, στην Ιαπωνία, στη Ρωσία, στην Αυστροουγγαρία κλπ. Τα αγγλικά, για παράδειγμα, μονοπώλια οργανώνονταν προπαντός στους βιομηχανικούς κλάδους που συνδέονταν άμεσα με την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου στις αποικίες και στις εξαρτημένες χώρες.

Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η ανάπτυξη του τραπεζιτικού κεφαλαίου, το οποίο ραγδαία συμφύονταν με το βιομηχανικό, δημιουργώντας έτσι το χρηματιστικό κεφάλαιο. Στις αρχές του 20ού αιώνα στη Γερμανία κυριαρχούσαν εννέα μεγάλες τράπεζες του Βερολίνου (με πιο ισχυρές τη «Γερμανική Τράπεζα» και την «Εταιρία Προεξοφλήσεων» ). Στη Γαλλία κυριαρχούσαν τρεις τράπεζες και στις ΗΠΑ δύο που συνδέονταν άμεσα με τα χρηματιστικά συγκροτήματα Ροκφέλερ και Μόργκαν.

Στην Αγγλία οι τράπεζες στην ανάπτυξή τους ακολουθούν τον αποικιακό χαρακτήρα του βρετανικού κεφαλαίου γενικότερα. Στα 1904 υπήρχαν 50 αποικιακές τράπεζες με 2.279 αποικιακά παραρτήματα, όταν οι γαλλικές τράπεζες, για την ίδια χρονική περίοδο είχαν 136 αποικιακά παραρτήματα και οι γερμανικές 70. Στα 1910 τα αποικιακά παραρτήματα των αγγλικών τραπεζών έφτασαν τα 5.449.

Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι τα όρια των εθνικών αγορών δεν ήταν ικανά να συγκρατήσουν τη δράση των μονοπωλίων. Έτσι εμφανίζεται σε γιγαντιαίες διαστάσεις η εξαγωγή κεφαλαίου και ο ανταγωνισμός των μονοπωλίων για το μοίρασμα των αγορών και σφαιρών επιρροής ανάμεσά τους. Λόγου χάρη η Standard Oil στην μάχη για το πετρέλαιο της Ανατολής χρησιμοποίησε τους οικονομικούς οίκους της Γαλλίας όπου και κατείχε ισχυρές χρηματιστηριακές θέσεις όπως στην τράπεζα Bangue de Paris που με την σειρά της κατείχε την πολεμική βιομηχανία Scheider-Creusot.

Ο ανταγωνισμός αυτός προκαλούσε συνεχείς τριβές ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κράτη, μεγάλες κρίσεις όπως η μαροκινή κρίση στα 1905-1906 και 1911 και η βοσνιακή στα 1908-1909 αλλά και περιφερειακούς πολέμους όπως ο ισπανοαμερικανικός στα 1898, ο πόλεμος των Άγγλων εναντίον των Μπόερς στα 1899-1902, ο Ρώσο-ιαπωνικός πόλεμος στα 1903- 1904, ο Ιταλοτουρκικός στα 1911-1912) και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913. Τον ρόλο του κρέατος για τα κανόνια τους, τον είχαν οι λαοί. Κανόνια που κατασκεύαζε ο Krupp για όλες τις αντιμαχόμενες παρατάξεις μαζί με την Βρετανική εταιρεία Vickers.

Και δεν άργησε , ο ανταγωνισμός και οι αντιθέσεις ανάμεσα σε Αγγλία και Γαλλία, ανάμεσα σε Αγγλία και ΗΠΑ, ανάμεσα στην Γαλλία και την Ιταλία, ανάμεσα στην Αγγλία και την Ιταλία, ανάμεσα στην Αγγλία- Γαλλία και την Γερμανία, να εκδηλωθούν με βία. Και εκδηλώθηκαν πρώτα στα εδάφη της Ευρώπης. Και αφού ξεκαθάρισαν πρώτα μεταξύ τους τις διαφορές τους τις χρονιές 1914- 1918 με τον μεγάλο πόλεμο όπως ονομάστηκε, τον μετέφεραν-τον πόλεμο- 1919-1922 στις πετρελαιοφόρες περιοχές της Εγγύς Ανατολής εκμεταλλευόμενες και τις αντιθέσεις των Βαλκανικών χωρών.

Ο πρώτος πόλεμος βάσταξε 51 μήνες και σε όλη αυτήν την διάρκεια 70 εκατομμύρια άνθρωποι προσπάθησαν να αλληλοσκοτωθούν προς μεγάλη ικανοποίηση των κατακτητικών βλέψεων της μιας ή της άλλης ιμπεριαλιστικής δύναμης. Μα πόλεμος σημαίνει μαζική καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων της ανθρωπότητας, του αψύχου και έμψυχου πλούτου της. Υπερκατανάλωση υλικών, γρήγορη κίνηση κεφαλαίου, ανανέωση του ίδιου παγκόσμιου συστήματος και διάσπαση των λαών μια και έχουμε έξαρση του αστικού σωβινισμού. Και όμως καμία ιμπεριαλιστική δύναμη «νικήτρια» ή «ηττημένη» δεν κατόρθωσε να ικανοποιήσει τις νέο αποικιακές βλέψεις της. Αντίθετα προκλήθηκε νέα όξυνση των εσωτερικών ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων, που συνεχώς μεγάλωναν από την ανισομερή οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης.

Απρόοπτα γεγονότα

Ο Ρωσικός τσαρικός ιμπεριαλισμός από τους πιο ενεργητικούς στην Ανατολή υπήρξε ανταγωνιστικός εναντίον άλλων δυνάμεων και κύρια της Αγγλίας. Επιβουλεύονταν τα πετρέλαια της Μοσούλης και του Ιράν, επομένως, ήθελε να εδραιώσει τις θέσεις του και στην περιοχή του οθωμανικού κράτους. Γεγονός που συνεπαγόταν και ενέργειες για το διαμελισμό του.

Όμως ,στις αρχές του 20ου αιώνα η Ρωσία ήταν το πιο οπισθοδρομικό, με απόλυτη μεσαιωνική φεουδαρχική εξουσία, κράτος της Ευρώπης. Οι αναλφάβητοι λαοί της ζούσαν μέσα στον σκοταδισμό στην εξαθλίωση και σε μια κατάσταση χρόνιου υποσιτισμού. Οι αγροτικοί λαοί της δεν διέθεταν ούτε καν σιδερένιο άροτρο και το ένα τέταρτο δεν είχε ούτε άλογο ούτε βόδι για να οργώσει. Ο θερισμός δε γινόταν με το δρεπάνι.Σε σύγκριση με την Γαλλία το Βέλγιο ή την Αγγλία ο Ρώσος χωρικός ζούσε την πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα όπως τον 14ο. Σε τέτοιες συνθήκες πληθυσμοί εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που έφθιναν ξύπνησαν. Και ξύπνησαν εξαγριωμένα λίγο πριν λήξει ο Α Παγκόσμιος πόλεμος.

Επέβαλαν ένα άλλο, ένα Σοσιαλιστικό κράτος. Και ο αντίκτυπος της Οκτωβριανής επανάστασης ήταν παγκόσμιος. Όντας το έναυσμα μιας νέας πορείας στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Εχθρός του ιμπεριαλιστικού κόσμου, εχθρός της νεοαποικιακής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Η επίδραση της Οχτωβριανής Επανάστασης στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα προκαλεί ρωγμές κατάρρευσης του αποικιακού συστήματος. Ξεσπούν αντιαποικιακές εξεγέρσεις που σφραγίζουν την εθνικοαπελευθερωτική πάλη λαών της Εγγύς και Μέσης Ανατολής και της Ασίας. Έτσι πριν καλά-καλά στεγνώσει το μελάνι της συνθήκης ειρήνης του Α Παγκοσμίου πολέμου πρώην εχθροί και φίλοι, μαζί και η Βενιζελική Ελλάδα, συνασπίζονται και χτυπούνε, επεμβαίνουν ιμπεριαλιστικά στην Ρωσία. Μα ο κόκκινος στρατός τους τσάκισε.

Ταυτόχρονα η νέα Σοβιετική Ρωσία εκτός του ότι παραιτήθηκε από όλα τα προνόμια της στην Εγγύς Ανατολή, καταγγέλλει και όλες τις αποικιοκρατικές συμφωνίες της τσαρικής Ρωσίας, στο όνομα του αμοιβαίου σεβασμού, της ανεξαρτησίας, της ακεραιότητας των κρατών και της μη επέμβασης του ενός στα εσωτερικά του άλλου.

Όμως οι κληρονόμοι των πρώην αποικιοκρατιών θέσεων της Ρωσίας ήταν πολλοί, χώρια που η περιοχή αποκτά και μια νέα στρατηγική σημασία στα σχέδια των ιμπεριαλιστικών κρατών. Έπρεπε πάση θυσία να φτιαχτεί ένα αντισοβιετικό στρατιωτικοπολεμικό προγεφύρωμα που θα αντιστάθμιζε αφενός την ήττα που γνώρισαν στα εδάφη του κράτους του Λένιν, και αφετέρου οι πλούσιες επαρχίες της αποσυνθεμένης οθωμανικής αυτοκρατορίας Συρία Λίβανος Ιράκ Παλαιστίνη Αραβία ως πολύτιμη λεία να παραμείνει στα χέρια τους έστω και ως μήλο της έριδας ανάμεσα τους.

Τέλος πρώτου μέρους (συνέχεια στο Β Μέρος)

Short URL: http://wp.me/p1pa1c-hFr

Ετικέτα: Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, Ιουλιανός, Μέση Ανατολή, Μικρασιατική Καταστροφή

Posted in: Ελλάδα, Ιστορία, Κόσμος