Επίκτητη αίσθηση αδυναμίας

της Μπετίνας Ντάβου* για το Psychologies, τεύχος Νοεμβρίου

απο antistachef.wordpress.com

Στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του ΄60, μια ομάδα ψυχολόγων μελετούσε τεχνικές πρόκλησης φόβου στα ζώα. Σε αυστηρές εργαστηριακές συνθήκες όπου οι ερευνητές είχαν τον απόλυτο έλεγχο της έναρξης, της διάρκειας, της έντασης και της λήξης ενός οδυνηρού ερεθίσματος – συνήθως ενός ηλεκτροσόκ – ένας σκύλος κατέληγε να φοβάται ήχους που αρχικά δεν τον τρόμαζαν. Το αναπάντεχο εύρημα αυτών των ερευνών δεν ήταν τόσο οτι η πρόκληση του φόβου μπορεί να μεθοδευτεί, όσο η «περίεργη» συμπεριφορά που εκδήλωνε το ζώο μετά το πείραμα. Όταν τα ηλεκτροσόκ σταματούσαν και οι πόρτες του κλουβιού ξεκλειδώνονταν, αντί να προσπαθήσει να το σκάσει, το πειραματόζωο παρέμενε απαθές και υποταγμένο. Αφού καμιά αντίδραση του δεν είχε καταφέρει να σταματήσει τους ερευνητές απο τον πόνο που του προξενούσαν τα ηλεκτροσόκ, καθόταν κλαψουρίζοντας λυπημένα και περίμενε την κακή του μοίρα να επιστρέψει.

Οι αφόρητα δυνατοί θόρυβοι που αντικατέστησαν τα ηλεκτροσόκ στα αντίστοιχα πειράματα που έγιναν με ανθρώπους, έφερναν παρόμοια αποτελέσματα. Οι άνθρωποι υπέμεναν τη μοίρα τους, ακόμη και όταν μπορούσαν να διακόψουν τη συμμετοχή τους στο πείραμα. Οι έρευνες αυτές οδήγησαν στο γενικό συμπέρασμα πως όταν οι ζωντανοί οργανισμοί αποτυγχάνουν συστηματικά να ελέγξουν τι πρόκειται να τους συμβεί, εξελίσσονται σταδιακά σε απαθείς και δυσπροσάρμοστοι και παραιτούνται απο οποιαδήποτε προσπάθεια να αντιδράσουν σε επερχόμενα δυσάρεστα συμβάντα, ακόμη κι όταν η δράση είναι εφικτή κι έχει πιθανότητες να είναι αποτελεσματική.

Αυτή η μεθοδευμένη μετατροπή ενός υγιούς και δραστήριου οργανισμού σε απαθή και ανήμπορο, μέσω συστηματικών χειρισμών, ονομάστηκε επίκτητη αίσθηση αδυναμίας. Ο άνθρωπος (ή το ζώο) παραιτείται απο οποιαδήποτε προσπάθεια να επιδράσει, ανατρέχει στο πεπρωμένο και δημιουργεί εξαρτήσεις απο περιστάσεις και απο ανθρώπους που τους αισθάνεται «πιο ισχυρούς». Και αν οι συνθήκες αυτές παραταθούν, εκδηλώνει νοητική σύγχυση, εξουθένωση, απάθεια, συναισθηματικές διαταραχές και χρόνια ψυχοσωματικά προβλήματα.

Δυο είναι οι προϋποθέσεις της επίκτητης αίσθησης αδυναμίας – θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε μεθοδευμένη ανημποριά: ένα περιβάλλον του οποίου οι συνθήκες είναι σταθερά πέρα απο τον έλεγχο του υποκειμένου (όπως πχ όταν δεν ξέρει κανείς εαν θα ξημερωθεί άνεργος, χρεοκοπημένος, πάμφτωχος ή έντομο) και η εκτίμηση οτι οι δυσμενείς συνθήκες είναι αναπότρεπτες (όπως πχ όταν καμία άλλη λύση πλην της υποταγής σ’ έναν «πιο ισχυρό» που θα λύσει το πρόβλημα για λογαριασμό μας, δε φαίνεται εφικτή).

Κάθε ομοιότητα ανάμεσα στο ψυχολογικό εργαστήριο της δεκαετίας του 1960 και στην ελληνική κοινωνία του σήμερα είναι εντελώς συμπτωματική.

 

*Καθηγήτρια Γνωστικής Ψυχολογίας στο τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ του παν/μίου Αθηνών και συγγραφέας

*************************************************************

http://wp.me/p1pa1c-dP0

Ετικέτα: παθητικότητα, Ψυχολογία, εργαστηριακά πειράματα, ηλεκτροσόκ

Posted in: Ελλάδα, Ζωή, Ψυχή