Τα μέσα και ο σκοπός

ή γιατί «τα άκρα δεν συναντιούνται»

του Καπυμπάρα

Υπάρχει μια φράση που αποδίδεται στον Νικολό Μακιαβέλι και που πλέον έχει καταστεί συνώνυμη αυτού που ονομάζεται πολιτικός μακιαβελισμός· είναι το περίφημο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Αυτό με το οποίο θέλω να ασχοληθώ δεν είναι η καταδίκη της παραπάνω πολιτικής αρχής, την οποία θεωρώ τετριμμένη και περίπου αυτονόητη, αλλά το ερώτημα, αν εξίσου αυτονόητη θα έπρεπε να θεωρείται και η άποψη ότι η μη αποδοχή της αρχής αυτής σημαίνει ταυτόχρονα και αποδοχή της με την αντίστροφη φορά, δηλαδή, ότι αν ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, αυτό σημαίνει απαραίτητα ότι και τα μέσα απονομιμοποιούν, καταδικάζουν το σκοπό. Στο ερώτημα αυτό νομίζω ότι πρέπει να απαντήσουμε αρνητικά.

Αφορμή γι’ αυτό το κείμενο είναι η πολιτική ρητορική της εξίσωσης του κομμουνισμού με τον φασισμό-ναζισμό, η οποία είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο εκφράζεται η αγωνία όσων βρίσκονται στη θέση του κυρίαρχου να παραμείνει ο κόσμος έτσι όπως είναι μέσα από την καταδίκη κάθε αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα και ελευθερία, ως επικίνδυνου φορέα ολοκληρωτισμού.

Το σχήμα αυτό -της εξίσωσης κομμουνισμού (ή «σταλινισμού») και φασισμού- είναι δημοφιλές και σε πολιτικούς χώρους με αναφορές στην αριστερά ή σε άλλες χειραφετητικές ιδεολογίες, όπως ο αναρχισμός. Στην περίπτωση αυτή, δεν πρόκειται φυσικά για μια προσπάθεια, καταδικάζοντας τα μέσα (το μπολσεβικισμό), να καταδικαστεί και ο σκοπός (η κοινωνική απελευθέρωση), αλλά για τον εγκλωβισμό ενός ριζοσπαστικού τμήματος της κοινωνίας, σε ένα ερμηνευτικό σχήμα, που δεν έχει τίποτα να προσφέρει στην κατανόηση του κόσμου (άρα και στην αλλαγή του), αλλά μπορεί να χρησιμεύσει μόνο ως προπαγανδιστικό όπλο στο πλαίσιο του ανταγωνισμού στο εσωτερικό των πολιτικών δυνάμεων που μιλούν στο όνομα της κοινωνικής χειραφέτησης.

Το αξιακό επίπεδο

Το πείραμα που ξεκίνησε με την Οκτωβριανή Επανάσταση, δεν κατάφερε να επιτύχει αυτά που υποσχέθηκε. Τα καθεστώτα που οικοδομήθηκαν στην Ε.Σ.Σ.Δ. και στις άλλες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αναμφίβολα ήταν πολιτικά ανελεύθερα και ολοκληρωτικά. Αρκεί όμως αυτό για να εξισώσουμε τον κομμουνισμό με τον φασισμό και να πούμε ότι τα άκρα ταυτίζονται;

Νομίζω πως όχι. Πέρα από το ζήτημα του ότι για πολλούς ο κομμουνισμός δεν μπορεί να ταυτιστεί με τα καθεστώτα που δημιουργήθηκαν στο όνομα του -στο οποίο δεν θα σταθώ- αυτό που κυρίως παραβλέπουν όσοι κάνουν αυτήν την ταύτιση είναι το αξιακό επίπεδο. Ο κομμουνισμός δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον φασισμό, για τον απλό λόγο ότι η συντριπτική πλειοψηφία όσων στρατεύτηκαν στην κομμουνιστική υπόθεση (ακόμα και στη σταλινική της εκδοχή) ήταν άνθρωποι στρατευμένοι με ανιδιοτέλεια στα ιδανικά της ελευθερίας, της ισότητας, της κατάργησης της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης. Ιδανικά που είναι πανανθρώπινα και στοχεύουν στην ευτυχία ολόκληρου του ανθρώπινου γένους χωρίς διακρίσεις. Πολλοί μάλιστα, ρίσκαραν και άλλοι έχασαν τη ζωή τους ή την ελευθερία τους στον αγώνα τους γι’ αυτά.

Αντίθετα, όσοι στρατεύτηκαν στο φασισμό, στρατεύτηκαν στις ιδέες της λευκής υπεροχής, του δικαίου του ισχυρού, του σωβινισμού, της εθνοφυλετικής καθαρότητας, της εξόντωσης και της άρνησης της ανθρώπινης ιδιότητας των αδύναμων. Ιδέες που δεν αποτελούν φυσικά σε καμια περίπτωση πανανθρώπινα ιδανικά. Όσοι τις συμμερίζονταν δεν αποσκοπούσαν στην ευτυχία ολόκληρης της ανθρωπότητας, αλλά στην κυριαρχία της δικής τους φυλής. Ήταν συνειδητά καθάρματα.

Ο πτωματομετρητής

Πολύ συχνά, για να ταυτιστεί ο φασισμός με τον κομμουνισμό γίνεται μια ιδιότυπη καταμέτρηση και σύγκριση του αριθμού των θυμάτων τους, για να καταδειχθεί ο εγκληματικός τους χαρακτήρας και άρα, η ταύτισή τους. Αυτός βέβαια, ο ιδιότυπος πτωματομετρητής, μοιάζει να μη λειτουργεί όταν έχει να κάνει με φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα. Έτσι, ενώ από τις αναφορές στον Στάλιν ή στον Μάο, πολύ συχνά δεν λείπει ο χαρακτηρισμός τους ως εγκληματίες, δεν έχω δει ποτέ να χαρακτηρίζονται έτσι π.χ. ο Κλεμανσώ, ο Λόυντ Τζωρτζ ή ο πρόεδρος Γουΐλσον, που έστειλαν με τις πολιτικές τους αποφάσεις τόσο κόσμο να σκοτωθεί στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (για να μη μιλήσουμε για τους αποικιακούς πολέμους).

Σκοπός μου βέβαια, δεν είναι να αρνηθώ τα γκουλάγκ, τα ψυχιατρεία, τις δίκες της Μόσχας, την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης της Κροστάνδης κ.λπ. ούτε να συμψηφίσω λέγοντας ότι και τα φιλελεύθερα δημοκρατικά καθεστώτα κάνουν εγκλήματα. Αλλά να καταλήξω στο συμπέρασμα πως αποδεχόμενοι τη λογική της καταμέτρησης των θυμάτων, αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, θα πρέπει να ταυτίσουμε με το φασισμό τόσο τον κομμουνισμό, όσο και τη φιλελεύθερη δημοκρατία, δηλαδή σχεδόν το σύνολο του πολιτικού φάσματος. Αν πούμε ότι το κάνουμε, τότε όλοι είναι φασίστες. Αυτό όμως το ερμηνευτικό σχήμα, τί αναλυτική αξία και τί πολιτική χρησιμότητα μπορεί να έχει;

Σόρτλινκ: http://wp.me/p1pa1c-dkO

Ετικέτα: Κομμουνισμός, Φασισμός

Posted in: Πολιτική