Χέρμπερτ Ρήντ-Το παράδοξο του Αναρχισμού 1ο μέρος

μεταφράζει από το panarchy.org ο risinggalaxy

Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε το 1941 και δημοσιεύεται σε δύο μέρη, λόγω μεγέθους.

Σημείωση του ιστοτόπου που δημοσιεύεται το κείμενο:

Σε αυτή την ενδιαφέρουσα εργασία o Herbert Read[1] παρουσιάζει την έννοια του λειτουργικού συμβολαίου σε αντίθεση με το κοινωνικό συμβόλαιο. Το λειτουργικό συμβόλαιο χαρακτηρίζει μια αναρχική κοινωνία όπου τα άτομα οργανώνουν τις υποθέσεις τους στη βάση των λειτουργικών τους στόχων, εθελούσια στοχευμένων από τους συμμετέχοντες. Το κοινωνικό συμβόλαιο, από την άλλη πλευρά, αποτελεί τη βάση του δημοκρατικού κρατισμού, όπου όλοι είναι, αυτόματα από τη γέννηση τους υποχρεωμένοι να ακολουθούν τους κανόνες του κυρίαρχου σώματος. Η κατοχύρωση του κοινωνικού συμβολαίου κατέστη δυνατή με την αντικατάσταση του φυσικού δικαίου (ορθολογικοί κανόνες) με το θετικό δίκαιο(κρατικές εντολές) που δήθεν προέρχεται από τη “λαϊκή θέληση” της οποίας το κράτος είναι η προσωποποίηση.

“Η υψηλότερη τελειότητα μιας κοινωνίας, βρίσκεται στην ένωση της τάξης και της αναρχίας.” Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν.[2]

Πιέρ-Ζοζέφ Προυντόν

Είναι μόδα, ιδίως μεταξύ των ορθόδοξων Μαρξιστών, να περιφρονούν κάθε πολιτική θεωρία που δεν δικαιώνεται στην πράξη και αυτή η έμφαση στη δράση, οδήγησε συχνά, σε μια σύγχυση μέσων και σκοπών. Τα μέσα πολύ συχνά επισκίασαν τους σκοπούς και έγιναν ένα υποκατάστατο για αυτούς. Η δικτατορία του προλεταριάτου, για παράδειγμα,που εξ’ αρχής προέβαλε ως ένα μέσο προς την αταξική κοινωνία, σταθεροποιείται στη Ρωσία σαν η κυριαρχία μια νέας τάξης.

Ο Αναρχισμός δεν συγχέει τα μέσα με τους σκοπούς, τη θεωρία με τη πράξη. Ως θεωρία βασίζεται εξ’όλοκλήρου στη λογική και αν η αντίληψη για την κοινωνία στην οποία καταλήγει μοιάζει ουτοπική, ακόμα και χιμαιρική, αυτό δεν έχει σημασία γιατί ότι έχει βασισθεί στη λογική δεν μπορεί να παραδοθεί σε σκοπιμότητες. Η πρακτική μας δραστηριότητα μπορεί να είναι σταδιακή προσέγγιση του ιδανικού, είτε μια απότομη επαναστατική πραγματοποίηση του, αλλά δε μπορεί ποτέ να είναι ο συμβιβασμός. Ο Προυντόν συχνά κατηγορείται ότι υπήρξε αναρχικός στη θεωρία αλλά μόνο ρεφορμιστής στη πράξη: Ήταν, στην πραγματικότητα, συνέχεια αναρχικός που αρνήθηκε να αφοσιωθεί στους κινδύνους της δικτατορίας. Δεν έπαιξε το πολιτικό παιχνίδι διότι ήξερε ότι η οικονομία είναι η θεμελιώδης πραγματικότητα. Έτσι μέχρι και σήμερα είναι κατανοητό ότι η αλλαγή στον έλεγχο της οικονομικής πίστωσης, ή ένα νέο σύστημα κατανομής της γης, μπορεί να μας φέρει πιο κοντά στον αναρχισμό παρά μια πολιτική επανάσταση που μεταβιβάζει απλώς την εξουσία του Κράτους στα χέρια μιας νέας ομάδας φιλόδοξων γκάνγκστερ.

Αναρχισμός σημαίνει κυριολεκτικά μια κοινωνία δίχως “αρχή”, δηλαδή, χωρίς έναν κυβερνήτη. Δεν σημαίνει μια κοινωνία χωρίς νόμο και ως εκ τούτου μια κοινωνία δίχως τάξη. Ο αναρχικός αποδέχεται το κοινωνικό συμβόλαιο αλλά ερμηνεύει αυτό το συμβόλαιο με έναν ιδιαίτερο τρόπο,αυτό το τρόπο που πιστεύει ότι δικαιολογείται καλύτερα από τη λογική.

Κομμούνα του Παρισιού - 1871

Το κοινωνικό συμβόλαιο, όπως ερμηνεύτηκε από τον Ρουσσώ[3], σημαίνει ότι κάθε άτομο στην κοινωνία παραδίδει την ανεξαρτησία του για το κοινό καλό, με την παραδοχή ότι μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να είναι εγγυημένη η ατομική ελευθερία. Η ελευθερία είναι εγγυημένη από το νόμο, και νόμος, για να χρησιμοποιήσω τη φράση του Ρουσσώ, είναι η έκφραση της γενικής βούλησης.

Μέχρι στιγμή είμαστε στο κοινό έδαφος, όχι μόνο με τον Ρουσό, αλλά με όλη την δημοκρατική παράδοση που έχει δημιουργηθεί με βάση το θεωρητικό υπόβαθρο του Ρουσσώ. Ο αναρχικός αποκλίνει με τον Ρουσσώ -και με την πτυχή της δημοκρατικής παράδοσης που βρήκε την έκφανση της στον κοινοβουλευτικό σοσιαλισμό- στην ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο θα πρέπει να διατυπωθεί και να εφαρμοστεί το γενικό.

Ζαν Ζακ Ρουσσώ

Ο ίδιος ο Ρουσσώ δεν ήταν συνεπής σε αυτό το θέμα. Ήταν απολύτως πεπεισμένος ότι κάποια μορφή κράτους θα πρέπει να υπάρχει ως έκφραση της γενικής βούλησης γενικότερα, και ότι η εξουσία που επενδύεται σε αυτό από τη γενική συναίνεση θα πρέπει να είναι απόλυτη. Ήταν εξίσου πεπεισμένος ότι το άτομο θα πρέπει να διατηρεί την ελευθερία του και ότι από την απόλαυση της ατομικής ελευθερίας εξαρτιόταν η πρόοδος και ο πολιτισμός.

Συνειδητοποίησε ως ιστορικό γεγονός ότι το κράτος και το άτομο έρχονταν πάντα σε ρήξη και σαν μια λύση στο δίλημμά επανήλθε στην εκπαιδευτική του θεωρία. Α ο κάθε πολίτης μπορεί να φτάσει να εκτιμά την ομορφιά και την αρμονία των νόμων στη φύση, θα του ήταν αδύνατο να εγκαθιδρύσει μια τυραννία ή να υπομείνει μια.

Η κοινωνία στην οποία θα ζούσε θα ήταν μια φυσική κοινωνία, μια κοινωνία ελεύθερης συναίνεσης όπου ο νόμος και η ελευθερία δεν είναι παρά δύο πτυχές της ίδιας πραγματικότητας. Αλλά ένα τέτοιο σύστημα εκπαίδευσης συνεπάγεται μια προϋπάρχουσα αρχή να το καθιερώσει και η εν λόγω αρχή πρέπει να είναι απόλυτη.

Το σύστημα διακυβέρνησης που προτάθηκε από τον Ρουσσώ στο Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι μια εκλεκτορική αριστοκρατία και όχι αληθινή δημοκρατία, και για τον έλεγχο αυτής της αριστοκρατίας φαντάζεται ένα κράτος τόσο μικρό ώστε κάθε άτομο μέσα σε αυτό θα είναι σε θέση να παρακολουθεί και να ασκεί κριτική στη κυβέρνηση. Μάλλον είχε στο μυαλό του κάτι σαν την Ελληνική πόλη κράτος ως τη πραγματική μονάδα. Δεν είχε προβλέψει σίγουρα τις τεράστιες συγκροτήσεις των εκατομμυρίων ατόμων που αποτελούν τα σύγχρονα κράτη και μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι αυτός θα ήταν ο πρώτος που θα παραδέχονταν ότι το σύστημα του, των ελέγχων της εξουσίας, δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει υπό αυτές τις συνθήκες.

Αλλά η θεωρία του για το κράτος, η οποία είχε τέτοια βαθιά επίδραση στην ανάπτυξη του σύγχρονου σοσιαλισμού, έχει ερμηνευτεί ως ισχύουσα για αυτούς τους τεράστιους ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων και γίνεται στη συνέχεια μια δικαιολογία για το πιο επικίνδυνο είδος απολυταρχισμού.O κίνδυνος αυτός αναγνωρίστηκε ήδη από το 1815 από τον Μπένγιαμιν Κονστάντ ο οποίος περιέγραψε το Κοινωνικό Συμβόλαιο  ως “»le plus terrible auxiliaire de tous les genres de despotisme».(Το πιο τρομερό από όλα τα είδη του δεσποτισμού).

Αν αυτό που αποκαλεί ο Ρουσσώ αριστοκρατική μορφή διακυβέρνησης είναι λίγο ή πολύ ταυτόσημο με τη μοντέρνα δημοκρατία, αυτό που αποκαλεί δημοκρατία είναι λίγο ή πολύ ταυτόσημο με τη σύγχρονη θεωρία του αναρχισμού και έχει ενδιαφέρον να δούμε γιατί απορρίπτει τη δημοκρατία. Το κάνει για δύο λόγους: Πρώτον γιατί το θεωρεί εκτελεστικά αδύνατο. Ο λαός δεν μπορεί να συνέρχεται διαρκώς για να κυβερνήσει. Πρέπει να μεταβιβάσει εξουσίες, καθαρά ως θέμα διευκόλυνσης – και όταν έχετε εξουσιοδοτημένη αρχή- δεν έχετε δημοκρατία.

Ο δεύτερος λόγος του είναι ένα τυπικό παράδειγμα της ασυνέπειας του. Αν υπήρχε ένας λαός των θεών, λέει, θα μπορούσαν να αυτό-κυβερνηθούν δημοκρατικά, αλλά μια κυβέρνηση τόσο τέλεια είναι ακατάλληλη για τους ανθρώπους.

Αλλά αν η δημοκρατία είναι η τέλεια μορφή διακυβέρνησης, δεν είναι για κάποιον που έχει διακηρύξει την πίστη του στη δυνατότητα τελειοποίησης του ανθρώπου, να τη περιορίσει στους θεούς.

Ότι είναι αρκετά καλό για τους θεούς τόσο καλύτερα για τον άνθρωπο – ως ιδανικό. Αν το ιδανικό υπάρχει θα πρέπει να το αναγνωρίσουμε και επιδιώξουμε, όσο γίνεται, την επίτευξη του.

"Όποιον και να ψηφίσετε, είμαστε ακυβέρνητοι.."

Αλλά το θεμελιώδες ερώτημα σε όλη αυτή τη σοφιστεία αγνοείται από τον Ρουσσώ. Είναι η εξωπραγματική έννοια της “γενικής βούλησης”. Πιθανώς να υπάρχει μόνο ένα θέμα στο οποίο ο λαός να εκφράζει ομόφωνη ή “γενική” θέληση: την υπεράσπιση της φυσικής του ελευθερίας. Ειδάλλως διαιρείται ανάλογα με τις ιδιοσυγκρασίες και μιας και αυτές είναι  περιορισμένες σε αριθμό- επαρκώς διαφοροποιημένες και τόσο αμοιβαία αντίθετες σε κάθε δεδομένη γεωγραφική περιοχή- που θα δημιουργήσουν ασυμβίβαστες ομάδες.

Ακριβώς για αυτόν το λόγο ο Ρουσσώ και άλλοι φιλόσοφοι λένε ότι η δημοκρατία είναι αδύνατη.

Υποχρεώνονται σε αυτό το συμπέρασμα, επειδή εμμένουν πεισματικά στα αυθαίρετα όρια του σύγχρονου κράτους -όρια που καθορίζονται από ποτάμια βουνά και στρατιωτικές συμφωνίες και όχι από τη λογική.

Πίοτρ Κροπότκιν

Ας υποθέσουμε ότι αγνοούμε αυτά τα όρια ή τα καταργούμε. Η πραγματικότητα είναι, άλλωστε, ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν συγκεκριμένες επιθυμίες: με ορισμένες πρωτόγονες επιθυμίες. Αυτά τα ανθρώπινα όντα θα συνδεθούν αυθόρμητα σε σε ομάδες αμοιβαίας βοήθειας, θα οργανώσουν οικειοθελώς μια οικονομία που θα διασφαλίζει την ικανοποίηση των αναγκών τους. Αυτή είναι η αρχή της αλληλοβοήθειας και έχει επεξηγηθεί και δικαιωθεί με πολλά ιστορικά και επιστημονικά στοιχεία από τον Κροπότκιν[4].

Αυτή είναι η αρχή που ο αναρχικός κάνει θεμέλιο της κοινωνικής τάξης και πάνω στην οποία πιστεύει ότι μπορεί να χτίσει τη δημοκρατική μορφή κοινωνίας που ο Ρουσσώ αισθάνθηκε ότι προορίζονταν για τους θεούς. …

τέλος 1ου μέρους.

συνεχίζεται..σύντομα 🙂

Σημειώσεις :

[1]Περισσότερα για τον Herbert Read στον ιστοτόπο wikipedia:

http://en.wikipedia.org/wiki/Herbert_Read

[2] Πιερ Ζοζέφ Προυντόν “Περι Ιδιοκτησίας”Εκδόσεις Κατσάνος

Τίτλος πρωτότυπου: Pierre -Josheph Proudohn”What Is Property”

[3] Ζαν Ζακ Ρουσσώ “Το Κοινωνικό Συμβόλαιο” Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

[4] Πιοτρ Κροπότκιν “Αλληλοβοήθεια – Ένας Παράγοντας της Εξέλιξης”

Εκδόσεις Καστανιώτη. Μετάφραση:Δημήτρης Ποταμιανός.

Τίτλος πρωτότυπου: Peter Kropotkin“Mutual Aid:A Factor of Evolution” – William Hanneman Publishing 1902

Ετικέτα: Herbert Read, Αναρχική Θεωρία, Κροπότκιν, Προυντόν, Ρουσώ, Χέρμπερτ Ρήντ, αναρχισμός

Posted in: Αυτοοργάνωση, Κόσμος, Κινήματα-Ακτιβισμός, Πολιτική