Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΡΟΥΣΗ Καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου
grousis@ath.forthnet.gr
Η πολύμορφη, γενικευμένη επίθεση ενάντια στο βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες και η συνεπαγόμενη ενδυνάμωση του αυταρχισμού και της καταστολής έτσι ώστε να καμφθούν οι όποιες αντιδράσεις, έχει σαν συνέπεια το ίδιο το κίνημα αντίστασης να ρίχνει το βάρος του σε διεκδικήσεις οικονομικού χαρακτήρα και δευτερευόντως σε διεκδικήσεις που έχουν να κάνουν με την υπεράσπιση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών.
Ετσι όμως από τη μια υποβαθμίζεται μια σημαντική πτυχή της επίθεσης του κεφαλαίου, που έχει να κάνει με την παραμόρφωση των ανθρώπων η οποία συντελείται μέσω των αξιών που προωθεί το κυρίαρχο καπιταλιστικό σύστημα και από την άλλη περιορίζεται η προοπτική διεξόδου σε μια βελτίωση των υλικών όρων ζωής, αν όχι μόνο των αμοιβών, και δεν προβάλλεται ο πυρήνας της απελευθερωτικής προοπτικής, που δεν είναι άλλος από την αναγωγή σε κυρίαρχο του ελεύθερου δημιουργικού χρόνου και την ανάδειξη σε κυρίαρχη αξία της ανεμπόδιστης ανάπτυξης του ανθρώπου.
Πιο ειδικά, όσον αφορά τις αντιδράσεις ενάντια στη συρρίκνωση των απολαβών των εργαζομένων, αντιδράσεις οι οποίες είναι όχι μόνο καθ’ όλα θεμιτές αλλά και εκείνες που ως οι πλέον απτές ενοχλούν πιο άμεσα το κεφάλαιο, καλό είναι να θυμίσουμε τόσο το χαρακτήρα τους όσο και τα όριά τους.
Ετσι λοιπόν δεν πρέπει να ξεχνάμε:
1. Οτι μια αύξηση των απολαβών των εργαζομένων σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει και περιορισμό της εκμετάλλευσής τους. Το αντίθετο μάλιστα, μπορεί να έχουμε αύξηση μισθού και ταυτόχρονα αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης στο βαθμό που το ποσοστό της υπεραξίας αυξάνεται.
2. Οπως γράφει ο Μαρξ στο «Κεφάλαιο», μια αύξηση στους μισθούς «σημαίνει μόνο ότι το μήκος και το βάρος της χρυσής αλυσίδας, που έχει ήδη σφυρηλατήσει για λογαριασμό του ο μισθωτός εργάτης, επιτρέπεται να χαλαρώσει λιγάκι»(1).
3. Οπως πολύ γλαφυρά γράφει ο Καστοριάδης, μια αύξηση του μισθού κατά 10% κάθε άλλο παρά σημαίνει μια ανάλογη μείωση της αποξένωσης του εργαζόμενου, η οποία και μπορεί να αυξηθεί παράλληλα με την αύξηση του μισθού.
Πέρα, λοιπόν, από τις οικονομικές διεκδικήσεις πέρα από τις διεκδικήσεις που σχετίζονται με ζητήματα δημοκρατίας, πέρα από την υπεράσπιση των κεκτημένων, πέρα ακόμη από την προβολή της αναγκαιότητας μιας ριζοσπαστικής πολιτικής αλλαγής, η οποία πολύ συχνά εντάσσεται στο συνδυασμό ενός λεκτικού ριζοσπαστισμού με τον πραγματικό οπορτουνισμό, πρέπει να ανοίξει ένα νέο μέτωπο πάλης ενάντια στις κυρίαρχες αξίες και τον τρόπο ζωής του καπιταλισμού. Ενα μέτωπο πάλης το οποίο ενάντια στο μονοθεϊσμό του χρήματος, τον αδηφάγο ανταγωνισμό, θα προβάλει, όπως μας προτρέπει ο Μαρκούζε, την άρνηση της ανάγκης του κέρδους, την άρνηση του ανταγωνισμού, την άρνηση της συμμόρφωσης, την άρνηση της ανάγκης της μη παραφωνίας, της μη ελευθεριότητας, την άρνηση της ανάγκης για μια σπάταλη παραγωγικότητα, την άρνηση της ζωτικής ανάγκης της απατηλής απώθησης των ενστίκτων, την ανάγκη ηρεμίας, ομορφιάς, τη χαρά της δωρεάν ευτυχίας…(2)
Απέναντι στην κυριαρχία του φαίνεσθαι, και του έχειν, του ατομισμού και του λαβείν, θα πρέπει να αντιτάξουμε μια κοινωνία του είναι, της αλληλεγγύης και του δούναι, όπως γράφει και ο φίλος Σκαμνάκης(3). Απέναντι σε μια ζωή που χάνεται κερδίζοντάς την, να αντιτάξουμε μια ζωή με κυρίαρχη την ελεύθερη δραστηριότητα πέρα από τον οικονομικό καταναγκασμό.
Ιδεαλιστικά, διανοουμενίστικα σκιρτήματα, θα σπεύσουν να αναφωνήσουν ορισμένοι. Κατεξοχήν υλιστικά αιτήματα θα σπεύσω να αντιτάξω. Διότι όσο κυριαρχούν οι αξίες και η ιδεολογία της αστικής τάξης στις λαϊκές μάζες, αυτές οι αξίες μετατρέπονται σε υλική δύναμη ενσωμάτωσής τους, κατ’ αναλογία της επαναστατικής θεωρίας, η οποία, όπως επισήμαινε ο Μαρξ, μετατρέπεται σε υλική δύναμη στο βαθμό που γίνεται κτήμα των μαζών.
(1) Marx, «Capital», σελ. 769.
(2) Χέρμπερτ Μαρκούζε, «Το τέλος της ουτοπίας», σελ. 17.
(3) Θανάσης Σκαμνάκης, «Τα οχυρά μας», «Πριν» Σαββάτο 14 Αυγούστου 2010, σελ. 9.
Αναδημοσιεύει από την Κυριακάτικη Ελυθεροτυπία η Jaquou Utopie
Αρουραίος
20 Σεπτεμβρίου, 2010 11:49 πμ
Ε λοιπόν με αυτό το Ρούση, παρόλο που δεν μου είναι αντιπαθής, δύσκολα θα συμφωνήσω κάποτε μαζί του, είτε συνεργάζεται με το ΚΚΕ είτε το καταγγέλει, είτε κάνει υμνολογίες για την Σοβιετική Ένωση είτε ψάχνει να βρει τα στραβά της. Νομίζω ότι γενικά δεν μου πολυπάει ο τρόπος που σκέφτεται.
Καταρχήν (αν θυμάμαι καλά, ας με διορθώσει κανένας Μητσάρας αν θυμάμαι λάθος) ο Μάρξ αναγνωρίζει την αξία που έχουν οι μισθολογικές διεκδικήσεις και σε καμία περίπτωση δεν τις θεωρεί αδιάφορες (νομίζω το «Μισθός, τιμή, κέρδος» αναφέρεται διεξοδικότερα σ’ αυτά)
Δεύτερον το πρόβλημά μας αυτή την στιγμή δεν είναι ότι οι εργαζόμενοι κοπανιούνται για τα μισθολογικά χωρίς να κοιτούν τα υπόλοιπα, αλλά ότι, παρόλα τα μέτρα που περνάει αυτή η δοσίλογη κυβέρνηση, οι εργαζόμενοι δείχνουν μια παθητικότητα. Όχι αποδοχή (αυτό είναι καθαρή προπαγάνδα), αλλά παθητικότητα.
Δέχομαι ότι μεγάλο ρόλο σε αυτή παίζουν τα ΠΟΥΛΗΜΕΝΑ συνδικάτα, καθώς και τα «συγχυσμένα» (για να το πω σικ…) κόμματα της αριστεράς, όμως νομίζω ότι δεν αρκεί μόνο αυτό για να εξηγηθεί.
Τρίτον πιστεύει ο Ρούσης ότι μπορούμε σήμερα να διεκδικήσουμε «μια ζωή με κυρίαρχη την ελεύθερη δραστηριότητα πέρα από τον οικονομικό καταναγκασμό.»; Αυτό είναι που λείπει σήμερα από ένα κόσμο που ακόμη δεν έχει συνέλθει από το παραμύθι της ευδαιμονίας με δανεικά;
Η Σοβιετική Ένωση μετά την Οκτωβριανή επανάσταση πάντως δεν μπόρεσε να το καταφέρει, θα βάλει σαν στόχο την κομμουνιστική κοινωνία η Ελλάδα μετά τον…Σημίτη;
Τέλος πάντων, ο καθένας το βλέπει απ’ την γωνιά του μάλλον.
Eddie
20 Σεπτεμβρίου, 2010 12:49 μμ
Δεν ειδα να γραφει οτι θα πραγματοποιηθει σημερα μια ζωη ελευθερη απο τον οικονομικο καταναγκασμο.
Αυτο που επισημαινει ειναι η αναγκαιοτητα ενος μετωπου εναντια στην ιδεολογικη ηγεμονία του καπιταλισμου.
Οσο αυτο δε γινεται (ή υποτιμάται από την αριστερά στο όνομα του άμεσου και επείγοντος) τόσο οι αγώνες θα παραμένουν αγωνες οπισθοφυλακής και ποτέ δε θα αμφισβητήσουν συνολικά το σύστημα.
Αρουραίος
20 Σεπτεμβρίου, 2010 1:19 μμ
Πιστεύεις δηλαδή ότι αυτή είναι η μορφή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης που θα πρέπει να έχεις σήμερα;
Ο «οικονομικός καταναγγασμός» απέναντι στην «ελεύθερη δραστηριότητα»;
Η «ελευθεριότητα» απέναντι στη «συμμόρφωση»;
Αν διάβασες (νομίζω ότι το λέει κι εκεί) την «Εποχή του φόβου» του Παπακωνσταντίνου, θα είδες ότι οι νεοφιλελεύθεροι χρησιμοποίησαν όχι μόνο ιδέες αλλά και άτομα (ως φυσικές οντότητες) προοδευτικά και σοσιαλίζοντα προκειμένου να περάσουν τις αντιλήψεις τους.
Η «ελευθεριότητα» (π.χ. ναρκωτικά), η «παραφωνία» (π.χ. τέλος της κοινωνικής προστασίας), η «μη συμμόρφωση» (π.χ. προς τα παραδοσιακά κρατικίστικα πρότυπα…), η «ελεύθερη δραστηριότητα» (π.χ. ΜΚΟ), δεν είναι κάτι ξένο προς τους νεοφιλελεύθερους.
Καλό είναι λοιπόν κατά τη γνώμη μου να είναι προσεκτικός κανείς σήμερα στην ιδεολογική του αντιπαράθεση και όχι απλά να αναπαράγει συνθήματα που σε άλλες εποχές πιθανά να προκαλούσαν μεγάλη αναστάτωση στο σύστημα, σήμερα όμως…
Eddie
20 Σεπτεμβρίου, 2010 1:29 μμ
Ναι, αλλά καλό είναι να διαχωρίζουμε το ρόλο των «προοδευτικών» του συστήματος από τις απόψεις του Ρούση. γιατί «απελευθέρωση της αγοράς» και κοινωνική απελευθέρωση είναι ασύμβατα πράγματα 😉
Eddie
20 Σεπτεμβρίου, 2010 1:31 μμ
και επίσης δεν είδα να είναι απρόσεχτος πουθενά ο Ρούσης…
Αρουραίος
20 Σεπτεμβρίου, 2010 2:28 μμ
Eddie είπα κάτι συγκεκριμένο. Αν εσύ θέλεις να απαντήσεις για την κοινωνική απελευθέρωση οκ, μόνο που εγώ δεν την ανέφερα.
Α…και ο ιδεολογικός πόλεμος που κάνει ο Ρούσης μέσω Μαρκούζε τον βρίσκω ιδιαιτέρως απρόσεκτο. Θα απορούσα όμως αν τον έβλεπες κι εσύ… 😉
Eddie
20 Σεπτεμβρίου, 2010 2:33 μμ
Μπορεί να μην αναφέρθηκες εσύ, αλλά αναφέρθηκε ο Ρούσης.
Και τι πρόβλημα υπάρχει με τον Μαρκούζε;
Μήπως ήταν πράκτορας του ιμπεριαλισμού;
Η επειδή ιδεολογικά δεν ήταν και τόσο μαρξιστής-λενινιστής αναγκαστικά απορρίπτεται ό,τι κι αν έχει πει;
Αρουραίος
20 Σεπτεμβρίου, 2010 2:55 μμ
Τι πάει να πει πολιτικά «ελευθεριότητα» Eddie; Τι είναι ελευθερία και ποιά η σχέση της με την δέσμευση;
Ακόμη πιο «απλό»:
Τι πάει να πει (ΠΟΛΙΤΙΚΑ πάντα) «ευτυχία»;